Zeemanscolleges

Een belangrijk aspect in het leven van een negentiende-eeuwse kapitein waren de zeemanscolleges. Gedurende deze periode waren, voor zover geïdentificeerd en inclusief de Zuidelijke Nederlanden, 22 zeemanscolleges actief.  In het kader van een jubileum is er aandacht geschonken aan College Zeemanshoop, opgericht in 1822, te Amsterdam en ‘De Groninger Eendracht’ opgericht in 1830. Het boek  'Het Collegie "Zeemansvoorzorg" te Harlingen, 1851 - 1931", werd door Hannema  geschreven (1931)  naar aanleiding van de liquidatie van dit college. Wat betreft de overige colleges is er niet of in beperkte mate gepubliceerd. Niet in de laatste plaats omdat veelal de administraties van deze colleges verloren zijn gegaan.

 

Dit laatste gold ook het Schiermonnikoger zeemanscollege ‘De Herkenning’ echter hiervan is in 2009  een omvangrijke en lezenswaardige beschrijving en ook een rijk geïllustreerde geschiedenis gepubliceerd. Deze publicatie werd mogelijk door de inzet, samenwerking en inbreng van een vijftal personen waarbij ook persoonlijke connecties  op Schiermonnikoog niet onbelangrijk waren om gegevens en afbeeldingen boven water te krijgen. Desondanks  begint de ‘ten geleide’  met de  opmerking dat “zonder het jarenlange nauwgezette speurwerk van Sikko Parma deze publicatie nooit, in elk geval veel later, zou zijn verschenen”.

 

Sikko Parma is in maritieme kringen bekend om zijn biografieën van negentiende-eeuwse kapiteins. Zonder volledigheid te pretenderen, heeft hij ook zoveel mogelijk gegevens proberen te verzamelen van zeemanscolleges, waarbij hij niet altijd in de gelegenheid was om uitgebreid onderzoek te doen in regionale archieven. Zijn bevindingen met betrekking tot een zeemanscollege bundelde hij na verloop van tijd samen in een publicatie die hij vervolgens deponeerde bij het CBG en een aantal regionale archieven. Hij heeft niet van elke zeemanscollege een ‘rapport’ geschreven en ook onderling variëren de rapporten voor wat betreft de inhoud.  Zoals hij zelf soms aangeeft zijn rapporten geschreven als aanzet tot ‘nader onderzoek’. 

Zijn werk hebben we zo goed mogelijk gedigitaliseerd en wordt hier toegankelijk gemaakt. Door in onderstaande tabel op de naam van de college te klikken of de plaatsnaam daar waar de collegenaam onbekend is, komt u op de betreffende pagina met bijlagen van de betreffende college. Hetzelfde geldt indien u op de afbeelding van de collegevlag klikt.

Elke koopvaardijkapitein die lid was van een college kreeg het recht om de kapiteinsvlag te hijsen met zijn persoonlijke kapiteinsnummer. Hierdoor kon men op zee snel herkennen welke kapitein het gezag had op het schip dat men tegenkwam. Veel reders en kapiteins lieten hun schip vereeuwigen door schilders als Dirk Antoon Teupken (1828-1859) en Jacob Spin (1806-1875).
Het herkennen van schepen op schilderijen of afbeeldingen kan ook nu nog relatief eenvoudig plaatsvinden door de kapiteinsvlag. In de bijlagen zijn de door Sikko Parma samengestelde lijsten met de lidmaatschapsnummers en jaren van lidmaatschap terug te vinden.     

 

Wij houden ons aanbevolen voor verbeteringen en aanvullingen. Naast inhoudelijke informatie zijn , behoudens de beschrijving van de vlaggen in Sweijs, getrouwe afbeeldingen van een aantal college vlaggen en ook de namen van bepaalde colleges onbekend.

 

Overzicht geïndentifeerde zeemanscolleges

 

 

Naam	Stad	Opgericht
Blaauwe Vlag	Amsterdam	1795, 14 maart
Maatschappij tot Nut der Zeevaart	Veendam	1817, (15 ?) februari
Tot Nut van Handel en Zeevaart	Dordrecht	1818, 17 oktober
Maatschappij tot Nut der Zeevaart	Rotterdam	1819, 14 september
College Zeemanshoop	Amsterdam	1822, 1 mei
	PekelA	1823
De Vooruitgang	Sappemeer	1827, 27 december
De Groninger Eendracht	Groningen	1830, 12 januari
De Vereeniging	Delfzijl	1831, 6 januari
De Harmonie	Wildervank	1839, 1 december
De Trouw	Oude Pekela	1851, 9 januari
Voorzorg	Nieuwe Pekela	1851, 25 januari
Zeemans Voorzorg	Harlingen	1851, 1 juli
De Herkenning	Schiermonnikoog	1859, december
L'Union	Stadskanaal	1859
	Vlaardingen	1859
	Zwolle	1869
Goede Bedoeling	Den Helder	1876, april
Zeemanstroost	Ameland	1878, 1 februari
	Vlissingen	1880
Zuidelijke Nederlanden
Tot nut der zeevaerd	Antwerpen	1819, 18 juni
	Ostend	1819, 24 augustus

 

 

HISTORIE VAN NEDERLANDSE ZEEMANSCOLLEGES

Beroepsverenigingen van schippers in de vorm van zg. schippersgilden bestonden al in de 14^e eeuw. Deze speelden een belangrijke rol bij de behartiging van de economische en sociale belangen van de beroepsgroep. Bovendien was er aandacht voor schade bij verlies van schip, lading en lijfgoederen of voor het belanden van zeevarenden in slavernij. Er ontstonden in de loop van de 14^e en 15^e eeuw derhalve zg. “buidels”, “compacten” en slavenkassen. Zo een buidel was “De Buul” op Terschelling (Spanjer, 1986). In de veenkoloniale zeevaart waren compacten algemeen. Zij fungeerden als onderlinge zeeverzekeringen die uitkeringen deden bij materiële verliezen of schade. Een bekende slavenkas was die van Zierikzee die geld uitkeerde voor het vrijkopen van Nederlandse zeelieden die in slavernij waren beland. Deze Kas bestaat nog steeds, maar nu met  een culturele doelstelling. Ondanks het bestaan van de “buidels” ontbrak het de zeelieden aan sociale voorzieningen in de vorm van een ouderdomspensioen, een nabestaandenverzekering of een voorziening bij arbeidsongeschiktheid opgelopen bij de uitoefening van het zeemansvak. 

Eind 18^e, begin 19^e eeuw deed een nieuwe verenigingsstructuur voor zeevarenden haar intrede. Het verzekeren van de levens van de zeevarenden, maar vooral ook van hun vrouwen en kinderen, was nog steeds ondoenlijk via verzekeringsmaatschappijen. De premies zouden immers, vanwege het grote risico, onbetaalbaar zijn. Een optie was het onderling verzekeren, waarbij kapitaal werd gevormd door bijdragen van geselecteerde leden en vooral ook door begunstigers in binnen- en buitenland, die veelal werden aangeduid als “honoraire” leden.

De nieuw gevormde verenigingen werden bekend als “Zeemanscollegies”. Kenmerkend was het voeren van zg. nummervlaggen. Ieder College had zijn eigen vlag en de kapitein zijn eigen nummer. Een dergelijke vlag met het kapiteinsnummer in top illustreerde het lidmaatschap en de verbondenheid met de thuishaven. Op zee was van verre het schip en ook de kapitein door middel van ledenlijsten in de zeemansalmanakken te identificeren en als zodanig te vermelden in het scheepsjournaal.

Het oudste College met een vlag was de Amsterdamse “Blaauwe Vlag” uit 1795. In het begin van de 19^e eeuw werden vlagvoerende Colleges gevormd in Veendam (1817), Dordrecht (1818), Rotterdam (1819) en een tweede in Amsterdam (“Zeemanshoop” in 1822). In deze periode werden ook in Oostende (1819) en Antwerpen (1819) Colleges opgericht, dus toen nog binnen het Koninkrijk der Nederlanden. In de twintiger en dertiger jaren van de 19^e eeuw ontstonden tevens Colleges in noordelijk Nederland: Nieuwe Pekela (1823), Sappemeer (1827), Groningen (1830), Delfzijl (1831) en Wildervank (1839). Na 1850 volgden nog Harlingen (1851), Oude Pekela (1851), Schiermonnikoog (1859) en Vlaardingen (c. 1858). In de Amsterdamsche Almanak voor Koophandel en Zeevaart staat een korte ledenlijst van een vlagvoerend College in Zwolle (c. 1869). En dan vanaf 1878 verschenen ledenlijsten van een College in Den Helder. Tenslotte publiceerde omstreeks ditzelfde tijdstip (1880) de Almanak van Sweys zeer korte ledenlijsten van een vlagvoerend College in Vlissingen.

Blijkens de beschikbare Reglementen was de hoofddoelstelling van de meeste van deze Colleges het tegemoetkomen in de financiële verzorging van nabestaande weduwen en wezen en van behoeftige leden.  Daartoe werden in verscheidene gevallen aparte pensioenfondsen ingesteld, die een nauwe bestuurlijke binding met het College onderhielden. Daarnaast bemoeiden vooral de grotere Colleges zich intensief met de behartiging van economische en sociale belangen van de beroepsgroep, de stimulering van zeevaartkundig onderwijs en de verbetering van de nautische infrastructuur, bv. de aanleg van adaequate vaarwegen. Maar ongetwijfeld heeft ook de bevordering van onderlinge solidariteit een cruciale rol gespeeld.

 

 

                                           

                                   

                                

 

                                      

 

                                                              

 

ZEEMANSCOLLEGES IN DE ZUIDELIJKE NEDERLANDEN