Inloggen

Toelichting monsterrollen

Monsterrollen zijn officiële scheepspapieren. Zij zijn een arbeidscontract, geldig voor een gespecificeerde reis – met vermelding van scheepsnaam, scheepstype, gezagvoerder en bestemming
- en voor de bemanningsleden die aan het eind van het document worden genoemd. Monsterrollen werden in het begin van het jaar, en dat kon voor zeilschepen februari of maart zijn,
opgemaakt op het gemeentehuis van de haven waar het schip lag, in aanwezigheid van de burgemeester in zijn rol als waterschout. In principe slechts geldig voor de vermelde reis was
het gebruikelijk om de monsterrol stilzwijgend te verlengen tot het eind van het jaar. Wijzigingen in de samenstelling van de bemanning werden als mutaties op het document bijgeschreven.
Monsterrollen van een Nederlands koopvaardijschip die opgemaakt werden in een buitenlandse haven vallen dus onder buitenlandse archiefbronnen, en andersom vallen monsterrollen van
buitenlandse schepen opgemaakt in Nederland onder Nederlandse archiefbronnen.

De monsterrollen database bevat momenteel gegevens over:
24.500 monsterrollen opgemaakt in Noord-Nederlandse havenplaatsen vanaf ongeveer 1815 inclusief de bemanning vermeld op de rol.
30.000 monsterrollen opgemaakt in Amsterdam vanaf ongeveer 1770 met uitzondering van de bemanninggegevens. Vanaf 1813 zijn wel het aantal bemanningsleden opgenomen.

Dordrecht zal in een later stadium worden toegevoegd. In totaal zijn 159.000 records met persoonsnamen doorzoekbaar.

 

De scheepsnaam is een prima zoekterm om met een onderzoek te beginnen, want lang niet altijd werd een monsterrol in de thuishaven opgemaakt. Het aantal resultaten kan gefilterd worden
door een periode op te geven, de bestemming van de reis of de naam van de archiefinstelling die de monsterrollen bewaart. Is een scheepsnaam opgegeven, dan wordt op het scherm
getoond hoeveel monsterrollen er met die scheepsnaam zijn gevonden, met de plaats waar de monsterrol is opgemaakt, de datum waarop dat gebeurde (in het formaat jaar-maand-dag),
de scheepsnaam, achternaam en voornaam van de gezagvoerder, het scheepstype, de grootte van het schip, en het ID van de monsterrol. Is de scheepsnaam in blauw weergegeven,
dan kan er op geklikt worden en wordt informatie over het schip uit de database van Marhisdata getoond voor zover inmiddels gekoppeld.
Wordt er geklikt op het symbooltje naast bijvoorbeeld datum, schipper of scheepstype, dan worden de resultaten alfabetisch of per jaar van boven naar beneden, of andersom, getoond.
In het zoekveld kan middels tekst verder gefilterd worden indien gewenst.

Een klik op bekijk levert nadere informatie over de monsterrol op. Voor de monsterrollen die zich bevinden in het Stadsarchief Amsterdam kan bij het monsterol_id doorgekllikt worden
naar de digitale versie van de originele monsterrol inclusief bemanning.

Verder wordt een verwijzing gemaakt naar de archiefinstelling en archiefvormer, toegang en inventarisnummer. Zoveel mogelijk is de schrijfwijze aangehouden zoals vermeld op de monsterrol. 

Voor de monsterrollen uit de Noord-Nederlandse havenplaatsen geldt nog specifiek het volgende:

De grootte kan zijn in lasten, tonnen, of in andere maten. Als vuistregel is aangenomen dat een last gelijk is aan twee ton. In de regel is er niet omgerekend van de opgegeven grootte naar
moderne maten; in de toekomst is dat mogelijk.

Zoekt iemand via een familienaam, dan zijn er een aantal handige filters beschikbaar. Het komt soms voor dat achternamen In een monsterrollen verschillend geregistreerd staan.
Dat ligt aan de tijd waarin de monsterrol werd opgemaakt. In het digitale tijdperk moet een naam zonder varianten worden genoteerd, anders is die naam moeilijk of niet terug te vinden in een
zoekaktie. In 1890 echter maakte een waterschout zich er niet druk om of Nieboer geschreven moest worden als “Nieboer” of als “Nijboer”, de klank was hetzelfde, net als in “bijzonder”.

Bij woonplaats is een hele rij van modern gespelde plaatsnamen te vinden. Wie kiest voor het invullen van een zoekterm bij de originele woonplaats, kan sorteren op plaatsnaam,
achternaam, maar ook op landcode. Een landcode als (D) levert alle in Duitsland woonachtige bemanningsleden op, die dan verder alfabetisch per plaats kunnen worden gesorteerd door
te klikken op het symbool naast woonplaats. De gedigitaliseerde monsterrollen dateren van de achttiende tot de twintigste eeuw. In die periode zijn gemeentes gefuseerd, dorpen in steden
opgenomen of anders genoemd. Om dat toch bij elkaar te houden is er gekozen voor een hiërarchie, bijvoorbeeld lopend van stad naar wijk, gescheiden door haken en eindigend met de
landcode. Een voorbeeld is Groningen (Helpman) (NL). Het kan ook zijn dat een plaatsnaam niet meer actueel is, bijvoorbeeld door een gemeentefusie. Dan wordt eerst de huidige
plaatsnaam gegeven, gevolgd door de originele naam tussen haakjes en aanhalingstekens, bijvoorbeeld Wilhelmshaven-Kniphausen (“Kniphuisen”) (D).
Bij Leeftijd staat soms de waarde 0. Dat is niet de waarde nul, maar NULL, wat betekent dat er geen waarde vermeld is in de bron. Bij maandgages staat ook de muntsoort in de bron
vermeld, maar omgerekend naar guldens of euro’s is er nog niet.

1 De volgende landcodes zijn beschikbaar: (A) Oostenrijk, (B) België, (C) Cuba, (CH) Zwitserland, (D) Duitsland,

(DK) Denemarken, (E) Spanje (EST) Estland, (F) Frankrijk, (FIN) Finland, (FL) Liechtenstein, (GB) Groot-Brittannië,
(IRL) Ierland, (L) Luxemburg, (LV) Letland, (N) Noorwegen, (NL) Nederland, (PL) Polen, (RCH) Chilie, (RI)
Indonesië, (RUS) Rusland, (S) Zweden, (USA) Vereendigde Staten van Amerika.

 

De monsterrollen m.b.t. Amsterdam tot 1816 zijn bechikbaar gesteld door Jeroen van der Vliet  (Scheepvaartmuseum Amsterdam)
De monsterrollen m.b.t. Noord-Nederlandse havenplaatsen zijn beschikbaar gesteld door Jurjen Leinenga